Θέλω να αντικαταστήσω τα γυαλιά με φακούς επαφής. Τι πρέπει να προσέξω;
Ρώτα Τον Γιατρό
Μαθαίνουμε για τις επιλογές, τους περιορισμούς και τη φροντίδα των φακών επαφής μέσα από μύθους και αλήθειες, πως αλλιώς, μα φυσικά, ρωτώντας τη γιατρό: Απαντά αναλυτικά η Χειρουργός Οφθαλμίατρος Χρύσα Γκίκα.
- 27/04/2025
Οι φακοί επαφής αποτελούν ένα πολύτιμο «εργαλείο» στη διόρθωση των απλών διαθλαστικών ανωμαλιών (μυωπία, υπερμετρωπία, αστιγματισμός, πρεσβυωπία) άλλα επίσης στην αποκατάσταση της όρασης σε παθολογικές καταστάσεις του κερατοειδή. Από την κατασκευή του πρώτου φακού πριν από 50 χρόνια έχουν πραγματοποιηθεί εξαιρετικά σημαντικές εξελίξεις ως προς τα υλικά, τον σχεδιασμό και τη συχνότητα αντικατάστασης των σύγχρονων φακών επαφής. Οι κυριότερες από αυτές αφορούν την εμφάνιση των φακών επαφής σιλικόνης-υδρογέλης, οι οποίοι ικανοποιούν τις ανάγκες του κερατοειδούς σε οξυγόνο, απαλλάσσοντας τους χρήστες από τα μακροχρόνια συμπτώματα της υποξίας που αποτελούσε μία από τις επιπλοκές των υλικών υδρογέλης “προηγούμενης γενιάς”, και των φακών επαφής μιας χρήσης (ημερήσιοι).
Αν κι επικρατεί η πεποίθηση ότι οι φακοί επαφής χρησιμοποιούνται καθαρά για αισθητικούς λόγους ή και την αίσθηση ελευθερίας, όπως αναφέρει η κα Χρύσα Γκίκα, Χειρουργός Οφθαλμίατρος σε πολλές περιπτώσεις εξασφαλίζουν καλύτερο οπτικό αποτέλεσμα, δηλαδή καλύτερη διόφθαλμη όραση και μεγαλύτερο οπτικό πεδίο.
Διαλέγοντας τον ιδανικό φακό επαφής
Εν άρχη ην ο τύπος. Η επιλογή του τύπου του φακού καθορίζεται από τις ανάγκες, την ασφάλεια, την οπτική απόδοση και την οικονομική δυνατότητα του χρήστη. Ο ιδανικός φακός επαφής θα πρέπει να εξασφαλίζει άριστη ποιότητα όρασης, να είναι καλά ανεκτός και συμβατός με την οφθαλμική επιφάνεια προσφέροντας άνεση για τουλάχιστον 8 ώρες συνεχούς χρήσης κι η καμπύλη του φακού πρέπει να ταιριάζει ακριβώς στην καμπυλότητα του κερατοειδούς.
Το συνηθέστερο είδος φακού με ευρεία χρήση είναι οι μαλακοί (soft) φακοί. Κατασκευάζονται από πολυμερή υδρογέλη (HEMA), ενώ στη νεότερη εκδοχή τους από συνδυασμό υδρογέλης-σιλικόνης. Εμφανίζουν υψηλή διαπερατότητα οξυγόνου (Dk/t: 70 έως >100), ιδιαίτερα οι νεότεροι φακοί των οποίων η αεροδιαπερατότητα είναι έως έξι φορές μεγαλύτερη. Επίσης, διαθέτουν υψηλή περιεκτικότητα σε νερό και γενικά είναι εξαιρετικά ανεκτοί στην πλειονότητα των χρηστών. Μειονεκτούν όμως, στο γεγονός ότι είναι περισσότερο ασταθείς στο μάτι και έχουν την τάση να συγκεντρώνουν περισσότερα υπολείμματα και βακτήρια από τους ημίσκληρους, αυξάνοντας έτσι τον κίνδυνο οφθαλμικών μολύνσεων.
Οι ημίσκληροι (Rigid Gas Permeable-RGP) κατασκευάζονται από μίγμα υλικών (πλαστικό, σιλικόνη, φλουοροπολυμερή), έχουν υψηλή διαπερατότητα οξυγόνου (Dk/t: 40 έως >100) και χαμηλή περιεκτικότητα σε νερό και στηρίζονται αποκλειστικά στον κερατοειδή. Προτιμώνται σε περιπτώσεις υψηλού/ανώμαλου αστιγματισμού, διότι παρέχουν καλύτερο οπτικό αποτέλεσμα από τους συμβατικούς μαλακούς φακούς. Παρόλα αυτά, αν η εφαρμογή δεν είναι ικανοποιητική, ο φακός ενδεχομένως να καταπονήσει μηχανικά τον κερατοειδή και να επιδεινώσει π.χ. ένα κερατοκωνικό ασθενή. Η νεότερης γενιάς φακοί επαφής είναι οι υβριδικοί (hybrid), που συνδυάζουν κεντρικό σκληρό αεροδιαπερατό τμήμα (RGP) με μαλακή (soft skirt) περιφέρεια. Συνεπώς, θεωρητικά προσφέρουν τόσο τη σταθερότητα και την ανώτερη ποιότητα όρασης των RGP, όσο και την άνεση των μαλακών φακών επαφής. Είναι κατάλληλοι για εφαρμογή σε περιπτώσεις κερατόκωνου και σε άλλες ανωμαλίες του κερατοειδούς, έχουν υψηλή αεροδιαπερατότητα αντίστοιχη των RGP, με μικρή περίοδο εκμάθησης στην εφαρμογή τους. Τέλος, υπάρχουν οι σκληρικοί (Scleral) μεγάλης διαμέτρου (23-25mm) φακοί επαφής, που κατασκευάζονται από ειδικά υλικά (PMMA, σιλικόνη) και εφαρμόζουν στο σκληρό χιτώνα του ματιού καλύπτοντας πλήρως τον κερατοειδή. Έχουν ένδειξη κυρίως για σοβαρές ανωμαλίες του κερατοειδούς, καθώς και σε σοβαρές παθήσεις της οφθαλμικής επιφάνειας και λιγότερο για καθημερινή απλή χρήση.
Πέραν του τύπου του φακού όμως, υπάρχουν απαράβατοι κανόνες χρήσης και φροντίδας των φακών επαφής, ώστε να είναι λειτουργικοί και ασφαλείς στη χρήση. Η κα Γκίκα σημειώνει «Είναι σημαντικό οι χρήστες των φακών επαφής να μην κάνουν κατάχρηση στις ώρες εφαρμογής, να τηρούν σχολαστικά τους κανόνες υγιεινής και αποθήκευσης των φακών, και να αναφέρουν στον οφθαλμίατρο οποιαδήποτε επίπτωση/επιπλοκή παρουσιαστεί ακόμη και μακροπρόθεσμα».
Μύθοι & Αλήθειες για τους φακούς επαφής
«Υπάρχουν φακοί επαφής για πρεσβυωπία»
Ναι υπάρχουν! Στο πρότυπο των πολυεστιακών γυαλιών, οι φακοί αυτοί (διπλοεστιακοί-πολυεστιακοί) έχουν σχεδιαστεί κατάλληλα ώστε να εξασφαλίζουν ικανοποιητική οπτική απόδοση σε μακρινές, ενδιάμεσες και κοντινές αποστάσεις με δυνατότητα διόρθωσης και του αστιγματισμού. Η οπτική τους απόδοση δεν είναι πάντα ισότιμη των μονοεστιακών φακών. Είναι διαθέσιμοι τόσο σε μαλακό, όσο και σε RGP τύπο, ενώ είναι απαραίτητη η σωστή ενημέρωση του ασθενούς, ειδικά κατά την πρώτη εφαρμογή τους, καθώς απαιτείται συνήθως μια περίοδος εκμάθησης.
«Οι έγχρωμοι φακοί επαφής επηρεάζουν το χρώμα στην όρασή μου»
Αυτό, δεν ισχύει! Καταρχάς, οι έγχρωμοι φακοί επαφής χρησιμοποιούνται για την αλλαγή του χρώματος των ματιών, αλλά και για την κάλυψη προβλημάτων, όπως η απουσία της ίριδος και προβλήματα μετά από τραυματισμούς. Το ανθρώπινο μάτι βλέπει τον κόσμο μέσα από τη μαύρη κόρη στο κέντρο της ίριδας. Οι έγχρωμοι φακοί επαφής είναι διαυγείς στο κέντρο. Η όραση παραμένει αμετάβλητη. Ωστόσο, είναι πιθανό να επηρεαστεί ελαφρώς σε συνθήκες χαμηλού φωτισμού, όπου μπορεί να υπάρξει διεύρυνση της κόρης. Όμως, η διάμετρος αυτού του διαυγούς τμήματος των έγχρωμων φακών τυποποιείται από τον κατασκευαστή, ώστε να ταιριάζει στην πλειοψηφία των χρηστών.
«Δεν πρέπει να κοιμάσαι με φακούς επαφής»
Είναι αλήθεια! Ο κερατοειδής δεν μπορεί να οξυγονωθεί καλά με αποτέλεσμα να υποστεί υποξία, δηλαδή παθολογική μείωση της οξυγόνωσης του. Επίσης, σοβαρή συνέπεια αυτής της συνήθειας είναι και η δημιουργία έλκους, δηλαδή μικρής πληγής στην επιφάνεια του κερατοειδή, η οποία μπορεί να επιμολυνθεί και να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στην όραση σας. Μόνο οι φακοί επαφής που είναι ειδικά σχεδιασμένοι για εκτεταμένη ή συνεχή χρήση μπορούν να φορεθούν κατά την διάρκεια του ύπνου.
«Μπορώ να κολυμπήσω φορώντας τους φακούς επαφής μου»
Κρατήστε τους φακούς μακριά από το νερό! Το νερό στις πισίνες, στα ποτάμια, στις λίμνες, αλλά και στη θάλασσα, φιλοξενεί αφθονία βακτηρίων, ιών και μικροοργανισμών, πολλά από τα οποία μπορεί να είναι πολύ επιβλαβή για τα μάτια, όπως η ακανθαμοιβάδα. Ακόμα και μικρές ποσότητες, όπως πιτσίλισμα νερού, μπορεί να οδηγήσουν σε λοιμώξεις. Μία καλή λύση θα ήταν να χρησιμοποιήσετε ημερήσιους φακούς για την θάλασσα, αφού έχουν το πλεονέκτημα της ημερήσιας αλλαγής τους. Ωστόσο, οι φακοί επαφής δεν πρέπει ποτέ να εκτίθενται σε νερό. Αν αυτό συμβεί, αφαιρέστε τους φακούς μέσα σε 10-15 λεπτά και μην τους χρησιμοποιήσετε ξανά.
«Οι φακοί επαφής προκαλούν ξηροφθαλμία»
Το σύνδρομο της ξηροφθαλμίας (DES), επίσης γνωστό και ως ξηρά κερατοεπιπεφυκίτιδα (KCS) ή ξηρά κερατίτιδα, είναι μια πολυπαραγοντική ασθένεια των δακρύων και της οφθαλμικής επιφάνειας. Όταν το μάτι είναι υγιές, οι δακρυγόνοι αδένες παράγουν το δακρυϊκό φιλμ που καλύπτει και προστατεύει τον κερατοειδή και την ίριδα. Στην περίπτωση της ξηροφθαλμίας, αυτό το δακρυϊκό φιλμ είναι εκτός ισορροπίας. Μπορεί να υποστεί ζημιά, είτε επειδή δεν παράγεται αρκετό υγρό (ποσοτικό ελάττωμα), ή επειδή η σύνθεση έχει αλλάξει (ποιοτικό ελάττωμα).
Οι ορμονικές αλλαγές (π.χ. ανεπάρκεια τεστοστερόνης με την αύξηση της ηλικίας, εμμηνόπαυση, εγκυμοσύνη), η χρήση ορισμένων φαρμάκων (π.χ. βήτα αναστολείς, αντικαταθλιπτικά, διάφορα αντιισταμινικά, υπνωτικά χάπια κ.ά), κάποιες ασθένειες (π.χ. φλεγμονές στα βλέφαρα, διαβήτης, ασθένειες του θυρεοειδούς, ρευματοειδή αρθρίτιδα, αυτοάνοσες ασθένειες, αλλεργίες, χειρουργική επέμβαση οφθαλμού ή ανεπάρκεια βιταμίνης Α) μπορεί να ευθύνονται για την ξηροφθαλμία. Σε άλλες περιπτώσεις, μπορεί να φταίνε εξωτερικοί παράγοντες (π.χ. χαμηλή υγρασία στον αέρα λόγω κλιματισμού, ξηρός αέρας από τα θερμαινόμενα σώματα, καπνός τσιγάρων, σκονισμένο και γεμάτο δυνατούς ανέμους περιβάλλον ή συνεχής εργασία σε οθόνη/μόνιτορ). Οι φακοί επαφής μπορούν μερικές φορές να προκαλέσουν ή να αυξήσουν τα συμπτώματα, αν δεν είναι κατάλληλοι ή είναι κακής ποιότητας . Δεν είναι όμως απαγορευτικό να φοράτε φακούς επαφής. Τα τεχνητά δάκρυα, μπορούν να ανακουφίσουν την έλλειψη υγρασίας στα μάτια βραχυπρόθεσμα. Βεβαιωθείτε ότι οι σταγόνες είναι κατάλληλες για τους φακούς σας.
Εάν πάσχετε από ξηροφθαλμία, συνιστάται επίσης να μην φοράτε τους φακούς επαφής για παρατεταμένες χρονικές περιόδους. Για να αποφύγετε την κόπωση των ματιών, χρησιμοποιήστε γυαλιά όταν εργάζεστε στον υπολογιστή ή βλέπετε τηλεόραση. Ακόμη και μια μέρα αποχής από τους φακούς σας, θα ανακουφίσει σημαντικά τα μάτια σας!
«Έχω αλλεργίες, δεν μπορώ να βάλω φακούς επαφής»
Οι άνθρωποι που υποφέρουν από εποχιακές αλλεργίες και φορούν ταυτόχρονα φακούς επαφής, ταλαιπωρούνται διπλά, καθώς τα αλλεργιογόνα έλκονται από την επιφάνεια των φακών, επιδεινώνοντας ακόμη περισσότερο τα αλλεργικά τους συμπτώματα.
Οι εποχιακές αλλεργίες δεν θα σας εμποδίσουν από το να φοράτε φακούς επαφής, αρκεί να τους φροντίζετε σωστά. Μειώστε το χρόνο που τους φοράτε και συμβουλευτείτε έναν οφθαλμίατρο για τον καλύτερο τύπο καθαριστικού διαλύματος για την περίοδο που οι αλλεργίες σας είναι σοβαρές.
Οι αντιισταμινικές οφθαλμικές σταγόνες επίσης είναι γενικά ασφαλείς για χρήση τόσο με σκληρούς, όσο και με μαλακούς φακούς επαφής. Σε αυτή την περίοδο είναι προτιμότερο να χρησιμοποιείτε φακούς μίας χρήσης.
«Δουλεύω πολλές ώρες σε υπολογιστή, οι φακοί με κουράζουν»
Η πολύωρη έκθεση σε υπολογιστή είναι επιβαρυντική για τα μάτια από μόνη της, αλλά αυτό δεν αποκλείει τη χρήση φακών επαφής, υπό προϋποθέσεις. Τα δάκρυα ενυδατώνουν, λιπαίνουν και καθαρίζουν την επιφάνεια του ματιού. Προστατεύουν και αποτρέπουν τη σκόνη και τους μικροοργανισμούς που προσβάλλουν την επιφάνεια του ματιού. Η παρατεταμένη έκθεση σε οθόνες μειώνει τη συχνότητα βλεφαρισμού κι έτσι η συχνότητα κλεισίματος και ανοίγματος των βλεφάρων μειώνεται από 10-12 σε περίπου 7 ανά λεπτό. Αυτή η μείωση του βλεφαρισμού με τη σειρά της, μειώνει την ποσότητα των δακρύων και προκαλεί οπτική δυσφορία. Όταν τα δάκρυα μειωθούν, εμφανίζεται το σύνδρομο της ξηροφθαλμίας. Σε συνδυασμό με τον τεχνητό κλιματισμό που συνήθως συναντάμε σε χώρους γραφείων, μειώνεται το νερό των φακών επαφής. Για να κρατήσουν το σχήμα τους, τραβούν το χαμένο υγρό τους απευθείας από το δακρυϊκό φιλμ. Οι φακοί με υαλουρονικό οξύ (μια ενδογενή ουσία που δεσμεύεται με νερό), πιο συγκεκριμένα φακοί επαφής από σιλικόνη υδρογέλης, έχουν καλή διαπερατότητα οξυγόνου και συνεπώς απαιτούν 20% λιγότερο νερό. Επίσης, καλό είναι να χρησιμοποιείτε τεχνητά δάκρυα, που ανακουφίζουν από την έλλειψη υγρασίας βραχυπρόθεσμα. Βεβαιωθείτε ότι οι σταγόνες είναι κατάλληλες για χρήση με τους φακούς σας. Αποφύγετε τη χρήση οφθαλμικών σταγόνων με συντηρητικά, καθώς αυτά μπορεί να ερεθίσουν ακόμη περισσότερο τα μάτια.
Χρύσα Γκίκα, MD Χειρουργός Οφθαλμίατρος
Τηλ.: 210 89 83 010
Κιν.: 694 012 4700
Email: chrissagh@yahoo.gr