Το ΔΕΣ διαβάζει και το καλοκαίρι!
Λένε πως το παιδί που διαβάζει βιβλία γίνεται ένας ενήλικας που έχει μάθει να σκέφτεται. Ρωτήσαμε την Υπεύθυνη Βιβλιοθήκης, Ρητορικής, Φιλοσοφίας και Φιλαναγνωσίας στο ΔΕΣ, κα Πέπη Καρούμπαλη, για τη θέση του βιβλίου στη ζωή των σύγχρονων παιδιών και αν υπάρχει χώρος για αυτό στο σακίδιο των διακοπών.
- 09/07/2025, 10:27
Η φιλαναγνωσία είναι στάση ζωής που καλλιεργείται από την παιδική κιόλας ηλικία και δημιουργεί μια σταθερή και ουσιαστική σχέση με το διάβασμα. Σύμφωνα με την κα Καρούμπαλη, αποτελεί μια από τις πιο ουσιαστικές παιδαγωγικές πράξεις. «Δεν πρόκειται απλώς για το πώς μαθαίνουμε στα παιδιά να διαβάζουν αλλά για το πώς τα μαθαίνουμε να αγαπούν το διάβασμα. Μέσα από κάθε βιβλίο και κάθε ιστορία, οι αναγνώστες μπορούν να βρουν νόημα, παρηγοριά, ερωτήματα, απαντήσεις αλλά και να μεταφερθούν σε τόπο και χρόνο διαφορετικό».
H κυρία Καρούμπαλη Πέπη σπούδασε στη Φιλοσοφική και εργάστηκε για πολλά χρόνια ως καθηγήτρια Ελληνικών. Η επαγγελματική της πορεία την οδήγησε στο Διαδραστικό Ευρωπαϊκό Σχολείο, που όπως εκμυστηρεύεται, «είναι ένα σχολείο, στο επίκεντρο του οποίου υπάρχει ό,τι αγαπώ». Ως παιδί, ένιωθε πως η ζωηράδα και η φαντασία της δεν χωρούσαν στις αυστηρές δομές των σχολείων της εποχής. Στα βιβλία της, καθότι πάντα αγαπούσε πολύ το διάβασμα, έβρισκε το πραγματικό νόημά της, κι έτσι σήμερα είναι η Υπεύθυνη της Βιβλιοθήκης του ΔΕΣ, του σχολείου που η ζωηράδα και η φαντασία, η ευρηματικότητα, η διαφορετικότητα, όχι απλά βρίσκουν χώρο, αλλά και ενθαρρύνονται, ώστε να αξιοποιηθούν από το κάθε παιδί στο έπακρο.
«Σε μια εποχή ταχύτητας και εικόνας, η ανάγνωση προσφέρει στα παιδιά τον πολυτελή χρόνο της εσωτερικότητας και της προσωπικής σκιαγράφησης των ηρώων, των τοπίων, των καταστάσεων. Οι εικόνες δεν δίνονται έτοιμες, αποτελούν προϊόν φαντασίας και προσωπικής επιλογής, οι σκέψεις, οι σχέσεις και οι καταστάσεις περιγράφονται άλλοτε με λεπτομερείς περιγραφές κι άλλοτε μέσα από γεγονότα, δίνοντας έτσι στον αναγνώστη τον χώρο να επεξεργαστεί κι όχι να λάβει έτοιμα μηνύματα. Ένα βιβλίο αποτελεί τροφή για σκέψη και κατανόηση της διαφορετικότητας και της ποικιλίας του κόσμου, των συναισθημάτων και της διαφορετικής οπτικής και κάνει τον κόσμο των παιδιών πλουσιότερο σε εμπειρίες και ερεθίσματα», εξηγεί.
Η βιβλιοθήκη του ΔΕΣ ήταν σημείο αναφοράς από την αρχή της ίδρυσής του. Ταυτόχρονα πρόκειται για ένα σύγχρονο σχολείο που αξιοποιεί πλήρως τα ψηφιακά εργαλεία και τις σύγχρονες τεχνολογίες στη μαθησιακή διαδικασία. «Το έντυπο φυσικό βιβλίο εξακολουθεί να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο. Η αφή, το ξεφύλλισμα, η αίσθηση του χαρτιού είναι εμπειρίες που δεν αντικαθίστανται. Γι’ αυτό και η βιβλιοθήκη μας παραμένει ζωντανός τόπος σχέσης, όχι απλώς αποθήκη τίτλων». Η ιδρύτρια του σχολείου, Δρ. Μπίλη Κωνσταντάρα, βλέπει το σχολείο ως κοινότητα μάθησης και λόγου. Το βιβλίο δεν είναι απλώς εργαλείο, αλλά συντροφιά, έναυσμα σκέψης και διαλόγου. Η ίδια μιλά για το «βιβλίο-δρόμο»: έναν δρόμο που οδηγεί το παιδί στην ελευθερία της σκέψης και της έκφρασης. «Πιστεύω ότι το βιβλίο είναι ο πρώτος μεγάλος δάσκαλος μετά τον άνθρωπο. Είναι το εργαλείο που δεν διδάσκει μόνο πληροφορίες, αλλά τρόπο να σκέφτεσαι, να αισθάνεσαι, να κρίνεις, να φαντάζεσαι. Η φιλαναγνωσία δεν είναι μια εξωσχολική πολυτέλεια – είναι η καρδιά της παιδείας. Ένα παιδί που αγαπά το διάβασμα, αγαπά και τη γνώση, και την ελευθερία της σκέψης. Κι αυτός είναι ο τελικός μας στόχος».
Η σημασία της ανάγνωσης στη διαμόρφωση της παιδικής σκέψης και φαντασίας είναι ουσιαστική. Η Δρ. Κωνσταντάρα υπογραμμίζει ότι το βιβλίο είναι κεντρικός άξονας, όχι συμπλήρωμα διδασκαλίας. Είναι το εργαλείο με το οποίο ξεκινούν όλα. «Το παιδί μαθαίνει να μπαίνει σε ρόλους, να κατανοεί άλλα βλέμματα, να ταξιδεύει στον χρόνο και στον κόσμο. Η φαντασία είναι δύναμη ανατροπής και δημιουργίας – και το βιβλίο την καλλιεργεί σιωπηλά αλλά αποφασιστικά. Το σχολείο μας οφείλει να χτίζει παιδιά που διαβάζουν όχι επειδή “πρέπει”, αλλά επειδή το επιθυμούν».
Η Δρ. Κωνσταντάρα θυμάται ακόμα το πρώτο βιβλίο που την έκανε να αισθανθεί ότι «συνομιλεί» με κάτι μεγαλύτερο από την ίδια. «Ο Μικρός Πρίγκιπας ήταν εκείνο το βιβλίο», θυμάται. «Εκείνη η απλότητα με βάθος, η ανάγκη να βλέπεις “με την καρδιά”, με σημάδεψε. Από τότε ήξερα πως ήθελα να δημιουργήσω έναν χώρο όπου τα παιδιά θα έχουν τη δυνατότητα να σκέφτονται ελεύθερα, να εκφράζονται και να αναζητούν το ουσιαστικό. Αυτός ο χώρος έγινε το ΔΕΣ».
Η δανειστική βιβλιοθήκη λειτουργεί παραδοσιακά στο ΔΕΣ. Οι μαθητές καλούνται να κάνουν τη δική τους βιβλιοκριτική στο βιβλίο που έχουν δανειστεί και να το προτείνουν με τον τρόπο αυτόν στους συμμαθητές τους. Επιπλέον, οι μαθητές κάνουν παρουσιάσεις βιβλίων που έχουν διαβάσει σε άλλους συμμαθητές τους αρκετά συχνά. Οργανώνονται αναγνωστικές λέσχες ανά τάξη χρησιμοποιώντας συγκεκριμένα βιβλία, τα οποία οι καθηγητές προσεγγίζουν ερμηνευτικά με τους μαθητές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα από τη φετινή χρονιά ήταν η αναγνωστική και ερμηνευτική προσέγγιση του βιβλίου «Το παιδί και το Κρικρι» που βασίζεται στο λογοτεχνικό έργο του Καζαντζάκη.
Αντίστοιχα, στα προηγούμενα χρόνια, έχουν κάνει προσέγγιση του έργου της Άλκης Ζέη και της Ζωρζ Σαρή κ.α. «Είναι πολύ ενδιαφέρον για τα παιδιά, αλλά και για εμάς τους εκπαιδευτικούς. Συχνά, το περιεχόμενο των βιβλίων αυτών γίνεται αντικείμενο ρητορικών αντιπαραθέσεων. Στο σχολείο οργανώνονται τακτικά παρουσιάσεις βιβλίων από συγγραφείς καθώς προτείνονται και μηνιαίως βιβλία εξωσχολικής ανάγνωσης. Έχουμε συχνή και σταθερή επικοινωνία με φιλαναγνωστικά sites και ακολουθούμε φιλαναγνωστικές δράσεις όπως το διαβάζω δυνατά. Συμμετείχαμε σε μαραθώνιο διαβάσματος άλλα και σε θεματικές εβδομάδες (όπως το Blackmonthhistory). Στο ενδοσχολικό πλαίσιο, το λογοτεχνικό βιβλίο χρησιμοποιείται ως γλωσσικό ανάγνωσμα στην τάξη και συχνά το χρησιμοποιούμε συγκριτικά με άλλα αναγνώσματα της αρχαίας γραμματείας αλλά και ως εργαλείο για ρητορική εξάσκηση στη νοηματική ανάγνωση», αναφέρει η κα Πέπη Καρούμπαλη.
Η αξία του βιβλίου αποκτά βαθύτερο συναισθηματικό νόημα, όταν την περίοδο των Χριστουγέννων οι μαθητές ανταλλάσσουν μεταξύ τους βιβλία ως δώρα. Το να διαλέξει κάποιος για εσένα ένα καλό βιβλίο και να στο προσφέρει σε μια γιορτή αγάπης, όπως τα Χριστούγεννα, σε κάνει να σκέφτεσαι ότι πραγματικά πρόκειται για ένα αγαπημένο δώρο. Η κα Καρούμπαλη επισημαίνει ότι είναι σημαντικό οι μαθητές να σέβονται τα βιβλία, να τα διαχειρίζονται σωστά και ταυτόχρονα, να μοιράζονται με άλλους ανθρώπους την αξία του. Στο πλαίσιο της «ανταλλαγής», το ΔΕΣ συμμετέχει κάθε χρόνο στο international book giving day, για το οποίο συλλέγουν βιβλία που έχουν διαβάσει και τα δωρίζουν σε κάποια βιβλιοθήκη που έχει ανάγκη ανανέωσης.
Ως πολυπολιτισμικό σχολείο, το ΔΕΣ δίνει βαρύτητα και στην ξένη λογοτεχνία και μάλιστα παροτρύνει τα παιδιά να τα διαβάζουν στη γλώσσα στην οποία γράφτηκαν. Συγκεκριμένα, αναφέρει η κα Καρούμπαλη: «Η ξένη λογοτεχνία ανοίγει νέους κόσμους – κυριολεκτικά και μεταφορικά. Μαθαίνουμε να ακούμε άλλες φωνές, να σεβόμαστε άλλες κοσμοαντιλήψεις. Φυσικά, τα μεταφρασμένα κείμενα κάνουν προσιτά τα βιβλία σε όλο το φιλαναγνωστικό κοινό ανά τον κόσμο, όμως είναι πολύ σημαντικό να διαβάζουμε ένα βιβλίο στη γλώσσα του. Οι λέξεις που επιλέγονται και οι ιδέες που αποτυπώνονται στην πρωτότυπη γλώσσα του βιβλίου αποτελούν μια σημαντική εισαγωγή στην άλλη κουλτούρα που διευρύνει τον δικό μας τρόπο σκέψης. Επιπλέον, λειτουργεί πολύ θετικά για την εξάσκηση των ξένων γλωσσών – το παιδί δεν μαθαίνει απλώς “λέξεις”, αλλά το συναίσθημα πίσω από αυτές και την ιδιαίτερη χροιά που αποκτούν μέσα στο γλωσσικό τους πλαίσιο που αντικατοπτρίζει την πραγματική τους σημασία».
Τα βιβλία που διάβασαν και αγάπησαν φέτος τα παιδιά του ΔΕΣ
Στα παιδιά αρέσουν ιδιαίτερα τα βιβλία που έχουν πλούσια εικονογράφηση και ζωηρό κείμενο. Ανάλογα με τις ιδιαίτερες προτιμήσεις κάθε παιδιού, το αγαπημένο βιβλίο τους μπορεί να είναι διαφορετικό, όμως πάντα υπάρχουν και τα βιβλία που ενθουσιάζουν το μεγαλύτερο μέρος των μαθητών. «Η Α’ και Β’ Δημοτικού αγαπούν πολύ την ελληνική μυθολογία και βιβλία που βασίζονται σε ιστορίες θεών και ηρώων. Στη Γ’ δημοτικού, το ενδιαφέρον τους κερδίζουν βιβλία που αποτελούν σειρές με τον ίδιο πρωταγωνιστή και διαφορετικές περιπέτειες ανά βιβλίο, ενώ η Δ΄ Δημοτικού, εκτός από αυτές τις σειρές, έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για βιβλία βιογραφικού περιεχομένου όπως ιστορίες σπουδαίων ανδρών και γυναικών. Στην Ε’ και Στ’ δημοτικού τα παιδιά συχνά επιλέγουν αγγλικά βιβλία, με πρώτο στις προτιμήσεις τους τον Harry Potter και άλλες σειρές, με φανταστικό συνήθως περιεχόμενο. Επίσης, μεγάλη απήχηση έχουν τα εικονογραφημένα, τύπου comic βιβλία, καθώς η αισθητική και το θέμα τους έρχονται πιο κοντά στα ενδιαφέροντα και τις προτιμήσεις της σύγχρονης γενιάς».
Ένα βιβλίο για το καλοκαιράκι…
Κάθε χρόνο η ομάδα εκπαιδευτικών του ΔΕΣ ετοιμάζει μια λίστα με προτάσεις ελληνικής και ξένης λογοτεχνίας, σύγχρονα και κλασικά έργα, για το καλοκαίρι. «Εκτός από αυτές τις λίστες, το καλοκαίρι ενθαρρύνουμε τα παιδιά να επιλέξουν τα ίδια τα βιβλία που προτιμούν. Οι διακοπές είναι περίοδος ξεκούρασης και χαλάρωσης και το βιβλίο σε αυτήν την περίοδο πρέπει να είναι ένα ανάγνωσμα προς τέρψη και ψυχαγωγία. Γι’ αυτό θεωρούμε μεγάλης σημασίας το να αναλαμβάνουν την επιλογή του με βάση τα δικά τους ενδιαφέροντα. Παροτρύνουμε τα παιδιά να επισκεφθούν ένα βιβλιοπωλείο και να αφιερώσουν λίγο χρόνο ψάχνοντας το βιβλίο της αρεσκείας τους. Η αναζήτηση αυτή είναι επίσης σημαντικό στοιχείο της φιλαναγνωσίας. Η πρώτη εντύπωση, ο τίτλος, η εικονογράφηση, ο όγκος του κειμένου, η θεματική, η γλώσσα αποτελούν βασικά κριτήρια επιλογής βιβλίου που θέλουμε να αναπτύξουν».
Πώς μπορούν οι γονείς να επιλέξουν ένα βιβλίο κατάλληλο για το παιδί τους;
Ρωτήσαμε την κα Καρούμπαλη πώς πρέπει, ως γονείς, να διαλέγουμε βιβλία που να ενδιαφέρουν τα παιδιά, ώστε να το διαβάσουν ευχάριστα στο πλαίσιο της ψυχαγωγίας τους και όχι σαν «ένα ακόμα μάθημα». Το μυστικό της επιτυχίας είναι να διαλέξουμε ένα βιβλίο, μαζί με το παιδί. «Καλό είναι οι γονείς να λαμβάνουν υπόψη την ηλικία, την ωριμότητα, τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες του παιδιού. Υπάρχουν πολλά και διαφορετικού τύπου παιδικά βιβλία, λογοτεχνικές σειρές με ένδειξη ηλικίας κλπ. τα οποία μπορούν να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των παιδιών αφενός, και αφετέρου να λειτουργήσουν σαν μια καλή έναρξη προσέγγισης ενός ζητήματος – προβλήματος που μπορεί να προβληματίζει το παιδί ή την οικογένεια. Κάθε βιβλίο έχει να προσφέρει κάτι νέο. Ανάλογα το είδος του, είναι και διαφορετικά τα ζητούμενα που θίγει, όμως σε κάθε περίπτωση ένα βιβλίο μπορεί να σταθεί η αιτία για σημαντικές και ουσιώδεις συζητήσεις.
Δεδομένου ότι το βιβλίο είναι μια συνολική εμπειρία, είναι καλό οι γονείς να ελέγχουν το λεξιλόγιο – η υψηλή ποιότητα λεξιλογίου είναι σημαντικός παράγοντας γλωσσικής καλλιέργειας – την εικονογράφηση καθώς καλλιεργεί τα αισθητικά κριτήρια και τις ιδέες που μεταφέρει. Επιπλέον, ωραίες επιλογές είναι και τα βιβλία που έχουν ελάχιστο κείμενο αλλά περιεκτικό και πλούσιο σε ιδέες και νοήματα, που αφήνουν χώρο για προσωπική αναζήτηση, επεξήγηση και ερμηνεία, ενθαρρύνοντας την ενδελεχή συζήτηση. Το σημαντικότερο όμως στην επιλογή του κατάλληλου βιβλίου είναι να είναι το παιδί συν-επιλογέας. Να ξεφυλλίσει το βιβλίο, να νιώσει ότι το διάλεξε. Και φυσικά, να υπάρχει χρόνος ανάγνωσης στο σπίτι – και, γιατί όχι, κοινής ανάγνωσης».
Αν στο παιδί δεν αρέσει το διάβασμα, είναι πιθανό, το βιβλίο αυτό να μην το αφορά. Για την κα Καρούμπαλη, δεν υπάρχει «λάθος αναγνώστης» – υπάρχει άγνωστο βιβλίο. Επίσης, θεωρεί σημαντικό να δίνουν κι οι γονείς το παράδειγμα. «Είναι σημαντικό η ενθάρρυνση των παιδιών να συμβαίνει με κάθε τρόπο που τα φέρνει σε επαφή με το βιβλίο. Ξεκινάμε από τα ενδιαφέροντά τους: ποδόσφαιρο, μυστήριο, ζώα, φαντασία. Αν ένα παιδί βρει ένα βιβλίο που το αφορά, τότε ξεκινά η σχέση. Συχνά βοηθά και η μεγαλόφωνη ανάγνωση -την οποία τα παιδιά αγαπούν πολύ- οπότε ακόμα κι αν τα ίδια δεν είναι ακόμα αναγνώστες, γίνονται ακροατές και ανακαλύπτουν με αυτόν τον τρόπο τον μαγικό κόσμο της ιστορίας που ακούνε. Συχνά αυτή η διαδικασία δίνει την ευκαιρία στα παιδιά να κατανοήσουν ότι ένα βιβλίο δεν είναι τόσο βαρετό όσο φαίνεται στα μάτια τους. Και φυσικά, το παράδειγμα του ενήλικα – αν το παιδί σε βλέπει να διαβάζεις, θα σε μιμηθεί».
Κλείνοντας τη συζήτηση, αυθόρμητα η κα Καρούμπαλη αγκαλιάζει σφιχτά ένα βιβλίο που κρατά, ίσως τυχαία, στα χέρια της. «Κάθε βιβλίο που διάβασα μου έχει προσφέρει πολλά και στο σύνολό τους έχει πολύτιμο αντίκτυπο στη ζωή μου»
Το ΔΕΣ συνεχίζει να εμπνέει τα παιδιά μέσα και έξω από την τάξη, κρατώντας το βιβλίο ζωντανό, όχι ως υποχρέωση, αλλά ως σύντροφο ζωής. Φέτος, με σύνθημα: «Το ΔΕΣ σε ακολουθεί στις διακοπές… με ένα βιβλίο στο σακίδιο».