Ανάπτυξη με χαμηλό ενεργειακό αποτύπωμα: Μύθος ή στόχος;
Σε έναν κόσμο που διψά για καινοτομία αλλά εξαντλεί τους φυσικούς του πόρους με ρυθμούς που δεν αντέχουν ούτε τα πιο αισιόδοξα μοντέλα, η ανάπτυξη με χαμηλό ενεργειακό αποτύπωμα δεν είναι μια ακόμη πράσινη υπόσχεση — είναι το στοίχημα επιβίωσης του 21ου αιώνα.
- 31/07/2025, 11:55
Σε μια εποχή που ακούμε για βιωσιμότητα και πράσινη ανάπτυξη αριστερά και δεξιά, η ανάπτυξη με χαμηλό ενεργειακό αποτύπωμα μοιάζει με (κακό) εταιρικό PR: Όλοι την επικαλούνται, λίγοι την εννοούν.
Ο δημόσιος λόγος, γεμάτος από φιλόδοξα χρονοδιαγράμματα και δεσμεύσεις για net zero έως το 2050, φέρνει περισσότερο σε σενάριο επιστημονικής φαντασίας παρά σε ρεαλιστικό σχέδιο. Οι επιδιώξεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Στόχος που δύσκολα θα πιάσουν όλα τα κράτη-μέλη, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας.
Άλλωστε, η τεχνολογική πρόοδος, η παγκόσμια κατανάλωση και οι προσδοκίες των πολιτών για άνεση και συνεχή καινοτομία παραμένουν σταθερά ενεργοβόρες. Είναι όμως αυτός ο μόνος δρόμος;
Το ενεργειακό παράδοξο της ανάπτυξης
Η ανάπτυξη, όπως την έχουμε γνωρίσει από τη βιομηχανική επανάσταση και έπειτα, είναι εξ ορισμού ενεργοβόρα. Κάθε υποδομή, κάθε τεχνολογική καινοτομία, κάθε δίκτυο μεταφορών ή παροχής υπηρεσιών απαιτεί ενέργεια και μάλιστα σε συνεχώς αυξανόμενες ποσότητες. Τώρα που μιλάμε για 5G, smart cities και Τεχνητή Νοημοσύνη; Τα πράγματα δυσκολεύουν ακόμα περισσότερο.
Η ηλεκτροδότηση για επιχειρήσεις, για παράδειγμα, έχει αποκτήσει άλλη σημασία σήμερα. Δεν αφορά πια φώτα και εκτυπωτές, αλλά γραμμές παραγωγής, data centers, logistics και γραφεία με χιλιάδες εργαζόμενους. Ολόκληρη η οικονομία στηρίζεται ουσιαστικά σε ένα πολυσύνθετο ηλεκτρικό οικοσύστημα. Για κάθε βιομηχανία που προσπαθεί να κάνει τη μονάδα παραγωγής της πιο καθαρή, άλλες 1000 επιβαρύνουν το περιβάλλον. Και η ζήτηση συνεχώς αυξάνεται.
Το ερώτημα, βέβαια, δεν είναι πώς θα μειώσουμε την ανάπτυξη, αλλά πώς θα μειώσουμε το αποτύπωμά της, χωρίς να περιορίσουμε την καινοτομία ή την κοινωνική πρόοδο. Είναι αυτό εφικτό;
Από το high-tech στο low-impact
Κάπου εδώ μπαίνουν νέες λέξεις-κλειδιά: καινοτόμα υλικά, έξυπνα κτίρια, αυτόνομα δίκτυα, αποθήκευση ενέργειας, κυκλική οικονομία. Μπορεί για τον μέσο άνθρωπο να αποτελούν buzzwords χωρίς ουσιαστικό νόημα, αλλά για μια επιχείρηση που νοιάζεται πρέπει να αποτελούν άγιο δισκοπότηρο.
Οι λύσεις έρχονται, αλλά με ρυθμούς αργούς. Ακαδημαϊκά ιδρύματα του εξωτερικού, όπως το MIT για παράδειγμα, αναπτύσσουν προηγμένα υλικά που καθιστούν τις υποδομές πιο ανθεκτικές στις κλιματικές μεταβολές καθώς και νέους τρόπους παραγωγής ενέργειας.
Την ίδια στιγμή, θεσμικά, τουλάχιστον στην Ευρώπη, οι διαδικασίες φαίνεται να κινούνται γρηγορότερα: ευρωπαϊκές πολιτικές όπως το Green Deal σκοπό έχουν να καταστήσουν τις πολιτικές της ΕΕ για το κλίμα, την ενέργεια, τις μεταφορές και τη φορολογία κατάλληλες για τη μείωση των καθαρών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55% έως το 2030, σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990.
Αξιοσημείωτο είναι ότι ακόμη και το πιο παραδοσιακό ζητούμενο της επιχειρηματικής δράσης αρχίζει να αποκτά έναν νέο χαρακτήρα: η (υπερ)κατανάλωση δεν αποτελεί πλέον μονόδρομο. Τώρα ανοίγεται μπροστά μας ένα νέο πεδίο καινοτομίας, εξοικονόμησης και διαφοροποίησης μέσω πράσινων πηγών και «έξυπνης» διαχείρισης ενέργειας. Πώς θα συνεχίσουμε;
Από την αφθονία στο μέτρο
Ο πολιτισμός της αφθονίας, όπως τον κληρονομήσαμε από τον 20ο αιώνα, μοιάζει όλο και περισσότερο παρωχημένος. Δεν είναι μόνο θέμα ηθικής ή οικολογικής ευθύνης, αλλά ορθολογισμού και μακροπρόθεσμης επιβίωσης, που σημαίνει ότι τώρα, πιο πολύ από κάθε άλλη φορά, είμαστε αντιμέτωποι με τις συνέπειες των επιλογών μας. Και η ευθύνη του επαναπροσδιορισμού των προτεραιοτήτων μας, μας βαραίνει όλους.
Αυτός ο επαναπροσδιορισμός δεν σημαίνει λιγότερη ποιότητα – σημαίνει λιγότερη σπατάλη. Κάθε προϊόν, κάθε υπηρεσία, κάθε τεχνολογική λύση που ενσωματώνει τη λογική του μέτρου και της απόδοσης αποκτά νέα αξία, κάνοντας την τεχνολογία εργαλείο και όχι αυτοσκοπό.
Ένας νέος πολιτισμός ενέργειας
Εφόσον αποφασίσουμε να δράσουμε, το μέλλον δεν θα είναι φτωχότερο αλλά σοφότερο. Πρέπει να σταματήσει η κατασπατάληση των πόρων στον βωμό της εξέλιξης και να αρχίσουμε να «απολαμβάνουμε» με υπευθυνότητα.
Η ανάπτυξη με χαμηλό ενεργειακό αποτύπωμα δεν είναι περιορισμός, ούτε τεχνοφοβία. Αν έπρεπε κάπως να την ορίσουμε, μάλλον θα τη λέγαμε πρόκληση δημιουργικότητας. Είναι μια νέα αντίληψη για το τι σημαίνει ανάπτυξη, μια αντίληψη λιγότερο γραμμική και περισσότερο κυκλική, που σέβεται τη φύση χωρίς να εγκαταλείπει την πρόοδο. Πρόκειται για μια ανάπτυξη που βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη, σε έργα υποδομής, σε επιχειρηματικά μοντέλα, σε ενεργειακά δίκτυα, σε πολιτικές αποφάσεις.
Αν θα επιτύχει ή όχι, δεν εξαρτάται μόνο από την τεχνολογία. Εξαρτάται από το συλλογικό ήθος και την προθυμία μας να ξαναγράψουμε τους όρους του παιχνιδιού.