Παιδιά και Τεχνητή Νοημοσύνη: Πώς καλλιεργούμε τη σκέψη πριν το “κλικ”
Η Νεοσμυρνιώτισσα συγγραφέας του βιβλίου «Ρώτα το Ερωτηματικό», Έφη Παναγοπούλου, γράφει στο NouPou για το πώς μπορούμε να καλλιεργήσουμε στα παιδιά ψηφιακή ωριμότητα στον κόσμο της Τεχνητής Νοημοσύνης και για τη δύναμη της λογοτεχνίας ως εργαλείο ενσυναίσθησης και ασφάλειας.
- 19/10/2025, 09:37
Της Έφης Παναγοπούλου
Στην ερώτηση αν χρησιμοποιήσαμε το ChatGPT ή το Gemini την τελευταία εβδομάδα για να συντάξουμε ή να διορθώσουμε ένα κείμενο, οι περισσότεροι θα λέγαμε «ναι». Η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) δεν είναι το μέλλον, είναι το παρόν και όπως δείχνουν τα πράγματα και το μέλλον. Από το 2022 και μετά, με την εκρηκτική διάδοση των γενετικών μοντέλων, η γραφή και η επικοινωνία άλλαξαν για πάντα κι αυτό φαίνεται και στην ξύλινη γλώσσα που υιοθετείται στη γραπτή επικοινωνία στον επαγγελματικό χώρο αλλά και στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης.
Από τη λογοτεχνία στην τεχνολογία
Η ΤΝ έχει γίνει πολύτιμο εργαλείο για επαγγελματίες, συγγραφείς, εκπαιδευτικούς και δημιουργούς αλλά και για οποιονδήποτε ασχολείται με την παραγωγή κειμένου.
Μπορεί να:
- Βελτιώνει τη γλώσσα και τη δομή ενός κειμένου
- Προτείνει ιδέες & να διορθώνει ασυνέπειες
- Οργανώνει υλικό για εκπαιδευτικούς ή συγγραφείς
- Υποστηρίζει φοιτητές και μαθητές στις εργασίες τους
- Καθιστά το μάθημα πιο διαδραστικό και ευχάριστο με δημιουργία κουίζ και φύλλων αξιολόγησης αλλά και προσαρμογή ασκήσεων στο επίπεδο του μαθητή
- Κάνει μεταφράσεις ή περιλήψεις για καλύτερη κατανόηση
- Δημιουργεί οπτικοποιήσεις ή διαγράμματα από δεδομένα
Φυσικά, όσο κι αν η ΤΝ εξοικονομεί χρόνο, δεν μπορεί να αντικαταστήσει τη φαντασία και την πρωτοτυπία του ανθρώπου που παραμένει ο τελικός υπεύθυνος για το κείμενό του, ο οποίος κρίνει, επιλέγει, ελέγχει, διορθώνει, δημιουργεί. Η λογοτεχνία παραμένει μια πράξη επικοινωνίας, εκεί όπου ο αναγνώστης αναγνωρίζει τον εαυτό του στις λέξεις ενός άλλου, ταυτίζεται σε κάποια σημεία, γοητεύεται ακόμα και με μικρές αβλεψίες ή λάθη, απόλυτα ανθρώπινα.
Τα παιδιά και η νέα εποχή του ψηφιακού λόγου
Σήμερα, τα παιδιά μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον όπου η πληροφορία έρχεται συνεχώς, γρήγορα, άκριτα και χωρίς φίλτρα. Η ψηφιακή ωριμότητα είναι η νέα παιδεία: η ικανότητα να ξεχωρίζουμε το αληθινό από το ψεύτικο, το αξιόπιστο από το επιφανειακό. Η ευθύνη της οικογένειας και του δασκάλου στο να ενισχύσει την ψηφιακή ωριμότητα είναι μεγάλη και η συμβολή τους καθοριστική.
Τι σημαίνει «ψηφιακή ωριμότητα» για ένα παιδί
- ΣΚΕΨΟΥ πριν πατήσεις “share”.
- ΡΩΤΑ “είναι αλήθεια;” ακόμα κι αν κάτι είναι εικόνα ή βίντεο.
- ΜΙΛΑ σε έναν μεγάλο όταν κάτι σε αγχώνει ή σε μπερδεύει.
- ΜΗΝ ΕΜΠΙΣΤΕΥΕΣΑΙ εύκολα, δε γνωρίζεις ποιος κρύβεται πίσω από μια οθόνη.
- ΠΡΟΣΕΧΕ τα προσωπικά σου δεδομένα (όνομα, διεύθυνση, ηλικία, οικογένεια, σχολείο, φωτογραφίες).
Χρήσιμες συνήθειες για παιδιά στον ψηφιακό κόσμο
- Κοίτα την πηγή: ποιος το έγραψε; πότε; είναι αξιόπιστος;
- Ζήτα άδεια πριν ανεβάσεις φωτογραφία άλλου.
- Ρύθμισε την ιδιωτικότητα στους λογαριασμούς σου. Δυνατοί κωδικοί (μακριοί και διαφορετικοί) και μην τους μοιράζεσαι παρά μόνο με τους γονείς σου.
- Πρόσεχε τα «ύποπτα» μηνύματα/links που ζητούν κωδικούς ή χρήματα ή τα στοιχεία σου, τα παράθυρα που “πετάγονται ξαφνικά” και σε παροτρύνουν να κάνεις κάτι γρήγορα.
- Μάθε πώς να μπλοκάρεις/αναφέρεις κάποιον που σε ενοχλεί.
- Θυμήσου: ό,τι ανεβαίνει, μένει. Τα «διαγράφω» δεν εξαφανίζουν τα πάντα.
- Κάνε διαλείμματα από την οθόνη βάλε όρια στη χρήση της, βγες έξω, πέρνα χρόνο με τους φίλους και την οικογένειά σου, κοιμήσου αρκετά, φάε σωστά.
- Να είσαι ευγενικός/ή online, όπως θα ήσουν και από κοντά.
- Να θυμάσαι: ΔΕΝ ΕΙΣΑΙ ΥΠΟΧΡΕΩΜΕΝΟΣ/Η να κάνεις τίποτα αν δεν θέλεις
Πρακτικές συμβουλές για γονείς
- Συζητήστε με τα παιδιά πώς λειτουργεί η ΤΝ (τι μπορεί και τι δεν μπορεί να κάνει)& δώστε παραδείγματα ψεύτικων ειδήσεων και πώς τις αναγνωρίζουμε (πηγή, ημερομηνία, ποιος το έγραψε). Μιλήστε για απάτες και ύποπτους συνδέσμους (κανείς δεν ζητά κωδικούς/χρήματα με μήνυμα).
- Ενθαρρύνετε τα παιδιά να ρωτούν, όχι να φοβούνται γιατί η κριτική σκέψη είναι το πιο δυνατό φίλτρο ασφαλείας. Καθίστε μαζί τους online, ζητήστε να σας δείξουν τι τους αρέσει.
- Φτιάξτε απλούς οικογενειακούς κανόνες για οθόνες (ώρες, χώροι χωρίς κινητά, ώρα ύπνου, χρόνος με την οικογένεια).
- Ρυθμίστε μαζί τις ρυθμίσεις απορρήτου και τα γονικά φίλτρα στις συσκευές & βοηθήστε τα παιδιά να φτιάχνουν δυνατούς, διαφορετικούς κωδικούς (και να μην τους μοιράζονται). Μάθετε στα παιδιά να μην μοιράζονται προσωπικά δεδομένα (διεύθυνση, σχολείο, καθημερινές διαδρομές).
- Συμφωνήστε ότι ζητάμε άδεια πριν ανεβάσουμε φωτογραφία/βίντεο άλλου & δείξτε πώς μπλοκάρουμε/αναφέρουμε παρενόχληση ή ύποπτα προφίλ.
- Ελέγχετε τακτικά πώς νιώθουν με όσα βλέπουν και δώστε χώρο για κουβέντα.
- Δώστε προσωπικό παράδειγμα: τα παιδιά δρουν όπως εσείς (ευγένεια online, διαλείμματα, όχι κινητό στο τραπέζι, χρόνος με αγαπημένα πρόσωπα).
Ο ρόλος του παιδικού βιβλίου στην ψηφιακή ασφάλεια
Η λογοτεχνία μπορεί να βοηθήσει στην ψηφιακή ασφάλεια, γιατί μέσα από το κείμενο το παιδί μαθαίνει να αναγνωρίζει συναισθήματα, να συνδέεται με χαρακτήρες και να βλέπει τον κόσμο με περισσότερη ενσυναίσθηση. Η λογοτεχνία αποτελεί καταφύγιο και πυξίδα, καθώς τα παιδιά ταυτίζονται με τους ήρωες ή αναγνωρίζουν, σε καταστάσεις, κοινές εμπειρίες με όσα τα απασχολούν και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν. Το παιδί που περνά χρόνο με ένα βιβλίο μαθαίνει να μην ακολουθεί τον καταιγιστικό ρυθμό της οθόνης, των πολλαπλών μηνυμάτων και της γρήγορης πληροφορίας, έχει χρόνο για ενδοσκόπηση, επεξεργασία και ανάπτυξη της σκέψης και της κριτικής ικανότητας. Το παιδί που διαβάζει αναγνωρίζει ομοιότητες και λάθη σε κοινές εμπειρίες, μαθαίνει να αναλύει και να αναδιαμορφώνει τις κρίσεις και τις επιλογές του. Μαθαίνει να χαίρεται με τη χαρά του άλλου και να αναγνωρίζει γιατί κάποιος με διαφορετική ιδιοσυγκρασία μπορεί να στενοχωρηθεί, και πώς αυτό μπορεί να αποφευχθεί, ακολουθώντας τα βήματα και τις λεπτές ισορροπίες που οδηγούν στην κάθαρση, την ίδια διαδικασία που βιώνει και ο ενήλικας όταν διαβάζει ένα βιβλίο. Μέσω αυτής της διαδικασίας και του δημιουργικού διαλόγου ανάμεσα σε συγγραφέα-αναγνώστη ενισχύεται η “ψηφιακή ωριμότητα” του παιδιού.
Το μέλλον της γραφής η ευθύνη του δημιουργού
Η πρόκληση δεν είναι αν η ΤΝ θα γράφει καλύτερα, αλλά αν εμείς θα συνεχίσουμε να γράφουμε με ευθύνη και αυθεντικότητα. Η ΤΝ μπορεί να μιμηθεί τη γλώσσα, αλλά όχι την ψυχή και την αυθεντικότητα του δημιουργού. Η λογοτεχνία παραμένει καταφύγιο, η τεχνολογία εργαλείο και η εκπαίδευση θεμέλιο μιας κοινωνίας που μαθαίνει να σκέφτεται κριτικά και να λειτουργεί με ενσυναίσθηση. Τα παιδιά χρειάζονται συμμάχους και εργαλεία για την επόμενη μέρα. Η ΤΝ δεν χρειάζεται να δαιμονοποιηθεί, αφού μπορεί να χρησιμοποιηθεί για πλήθος δημιουργικών αναζητήσεων των παιδιών. Η ψυχραιμία, η ισορροπία και η ενημέρωση θα βοηθήσουν τα παιδιά να την αντιμετωπίσουν στη σωστή της διάσταση. Γονείς, εκπαιδευτικοί και δημιουργοί οφείλουν να ακούσουν τις ανησυχίες των παιδιών, πριν καν τις εκφράσουν, αναγνωρίζοντάς τες από τη συμπεριφορά τους.
Λίγα λόγια για την Έφη Παναγοπούλου
Η Έφη Παναγοπούλου είναι συγγραφέας που δίνει βήμα στην ανθεκτικότητα και την ενδυνάμωση. Είναι δημιουργός των βραβευμένων έργων Οι Μυθικές Μελωδίες των Ποταμών, Τα Παιδιά Μας Μιλούν και Οι Γυναίκες Μας Μιλούν.
Το τελευταίο της της βιβλίο Eyes on the Windowsill κυκλοφορεί στο Amazon ενώ η ελληνική έκδοση Το Βλέμμα απ’ το Περβάζι παρουσιάζεται τον Δεκέμβριο.
Το νέο της έργο, Ρώτα το Ερωτηματικό, που αναμένεται σύντομα, συνδυάζει αφήγηση με την επιστημονική γνώση, για να καλλιεργήσει στα παιδιά την κριτική σκέψη στον ψηφιακό κόσμο. Η ηρωίδα, η Κατερίνα, εφαρμόζει τον κανόνα Σκέψου – Έλεγξε – Μίλα και μαθαίνει να κινείται με ασφάλεια στο διαδίκτυο. Η συνεργασία με ειδικούς, ερευνητές και εκπαιδευτικούς εξασφαλίζει επιστημονική εγκυρότητα, παιδαγωγική ευαισθησία και ουσιαστική σύνδεση του έργου με τις πραγματικές ανάγκες των παιδιών.
Είναι υποψήφια στα Greek International Women Awards (GIWA) 2025 στην κατηγορία Arts & Culture. Για να στηρίξετε την υποψηφιότητά της μπείτε στον παρακάτω σύνδεσμο: https://www.eventora.com/en/Events/giwa-2025