Τρεις ιστορίες εθνικής αντίστασης από τα νότια προάστια

Από τη «φωνή της Ηλιούπολης» που εμψύχωνε τους γείτονες μέσα από μια αυτοσχέδια ντουντούκα, μέχρι τους νεαρούς μαχητές που έπεσαν ηρωικά στην Καλλιθέα και το αιματηρό μπλόκο του Φάρου στη Νέα Σμύρνη, οι νότιες συνοικίες της Αθήνας έκρυψαν μερικές από τις πιο δυνατές ιστορίες της Εθνικής Αντίστασης.

• 28/10/2025, 09:44
• Κείμενο: NouPou.gr

Στα χρόνια της Κατοχής, οι νότιες συνοικίες της Αθήνας έγιναν σκηνή μικρών και μεγάλων πράξεων ηρωισμού. Εκεί, άνθρωποι καθημερινοί – νέοι, γυναίκες, εργάτες, μαθητές – οργάνωσαν συσσίτια, μοίρασαν προκηρύξεις, αντιστάθηκαν με κάθε τρόπο στην πείνα, τον φόβο και τον κατακτητή.

Ακολουθούν τρεις ιστορίες από τα Νότια μάς θυμίζουν πως η Αντίσταση δεν γράφτηκε μόνο στα βουνά, αλλά και μέσα στις ίδιες τις γειτονιές.

Η ιστορία της αγωνίστριας της Εθνικής Αντίστασης, Ζωής Πετροπούλου

Η Ζωή Κριτζιλάκη – Πετροπούλου (1925-2018) μεγάλωσε στην Ηλιούπολη, όπου εγκαταστάθηκε η οικογένειά της στις αρχές της δεκαετίας του ’30. Ως έφηβη, στα χρόνια της Κατοχής, εντάχθηκε στην «Εθνική Αλληλεγγύη», την οργάνωση που είχε στόχο να στηρίζει κρατούμενους και οικογένειες αγωνιστών, αλλά και γενικά τον κόσμο που πεινούσε. Σύμφωνα με τη δική της μαρτυρία, στην Ηλιούπολη λειτούργησαν κλιμάκια που μαγείρευαν φαγητό με τη βοήθεια της τοπικής Εκκλησίας και το μοίραζαν στον κόσμο, οργάνωναν συσσίτια για παιδιά τις Κυριακές – όταν τα σχολικά καζάνια δεν δούλευαν – και ακόμα και βασική υγιεινή, όπως να λούζουν τα παιδιά για να τα προστατέψουν από ψείρες και ψώρα.

Παράλληλα, η Πετροπούλου δραστηριοποιήθηκε στην ΕΠΟΝ και έγινε γραμματέας της οργάνωσης στην Ηλιούπολη. Οι νεαροί και οι νεαρές της περιοχής έγραφαν συνθήματα στους δρόμους, τύπωναν και μοίραζαν προκηρύξεις και ενημέρωναν τον κόσμο για τις εξελίξεις του πολέμου και τις θέσεις του ΕΑΜ. Η ίδια έγινε γνωστή ως «το χωνί της Ηλιούπολης», γιατί με μια αυτοσχέδια ντουντούκα έβγαινε και μετέδιδε νέα, ανακοινώσεις και καλέσματα, λειτουργώντας κυριολεκτικά σαν «ζωντανό ραδιόφωνο» στις ανατολικές συνοικίες.

Η ιστορία της θυμίζει ότι η αντίσταση δεν ήταν μόνο τα όπλα. Ήταν και οργάνωση γειτονιάς: σίτιση, αλληλεγγύη, ενημέρωση, εμψύχωση. Αυτή η πλευρά της δράσης – η καθημερινή φροντίδα αλλά και η πολιτική δουλειά δρόμου – θεωρείται σήμερα κρίσιμο κομμάτι της μνήμης της Ηλιούπολης για την περίοδο 1941-44.

Το «κάστρο» της οδού Μπιζανίου 10 στην Καλλιθέα

Στις 23 και 24 Ιουλίου 1944 η Καλλιθέα βρέθηκε στο στόχαστρο των κατοχικών δυνάμεων και των ταγματασφαλιτών. Μετά από επιδρομή ενόπλων τμημάτων, Γερμανοί και Έλληνες συνεργάτες τους προσπάθησαν να «καθαρίσουν» τη συνοικία Χαροκόπου και τις γύρω γειτονιές.

Σε ένα σπίτι στην οδό Μπιζανίου 10 (τοπικό φρουραρχείο του ΕΛΑΣ) οχυρώθηκαν δέκα νεαροί μαχητές της ΕΠΟΝ και του ΕΛΑΣ, ηλικίας από περίπου 17 έως 25 ετών. Ήταν από τα τμήματα πόλης του ΕΛΑΣ Καλλιθέας, γνωστά και ως λόχος Χαροκόπου. Οπλισμένοι ελάχιστα – με μερικά αυτόματα, ντουφέκια και χειροβομβίδες – κράτησαν τη θέση τους απέναντι σε ισχυρές δυνάμεις για ώρες. Οι Γερμανοί και οι ταγματασφαλίτες περικύκλωσαν το σπίτι και το χτύπησαν με βαρύ οπλισμό. Οι ένοπλοι μέσα αρνήθηκαν να παραδοθούν, απαντώντας – όπως έχει καταγραφεί – με το σύνθημα «Ο ΕΛΑΣ δεν παραδίδεται ποτέ». Wikipedia+1

Η μάχη κράτησε περίπου πέντε ώρες. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες που διασώθηκαν, οι υπερασπιστές σκοτώθηκαν όλοι, ένας-ένας, είτε στη μάχη είτε επιλέγοντας να μην πέσουν ζωντανοί στα χέρια των Γερμανών. Οι επιδρομείς είχαν σημαντικές απώλειες σε νεκρούς και τραυματίες. Η υπόθεση έμεινε γνωστή ως «το ολοκαύτωμα της οδού Μπιζανίου» και τιμάται ως μία από τις πιο χαρακτηριστικές πράξεις αυτοθυσίας της αντίστασης στις νότιες συνοικίες της Αθήνας.

Στο σημείο, στην οδό Μπιζανίου 10, υπάρχει μνημείο με τα ονόματα των δέκα πεσόντων, ανάμεσά τους πολύ νεαρά παιδιά της περιοχής, όπως ο Γιάννης Ιωακειμίδης (17 ετών) και ο Σπύρος Χατζηπουλημένος (17 ετών).

Το Μπλόκο του Φάρου στη Νέα Σμύρνη

Στα σύνορα της Δάφνης με τη Νέα Σμύρνη, στην πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως, ή αλλιώς στην πλατεία Φάρου Νέας Σμύρνης, βρίσκεται ένα μνημείο που κρύβει πίσω του μια πικρή ιστορία ηρωισμού. Πρόκειται για το Ηρώο εκτελεσμένων στον Φάρο, ένα μνημείο από ορείχαλκο σε ψηλό μαρμάρινο βάθρο, φτιαγμένο το 1980 από τον γλύπτη Ηλία Καντζιλιέρη. Το μνημείο γράφει πάνω «Στον ιερό αυτό χώρο που λέγεται Πλατεία Εθνικής Αντίστασης “Φάρου”, στις 9 Αυγούστου του 1944 οι Γερμανοί κατακτητές εκτέλεσαν 114 Έλληνες πατριώτες. Ας είναι η μνήμη τους αιωνία».

Η ιστορία

Ήταν 9 Αυγούστου του 1944, όταν οι γερμανικές δυνάμεις κατοχής, λίγους μήνες πριν εγκαταλείψουν την Αθήνα, κύκλωσαν τους συνοικισμούς Δουργουτίου (Νέος Κόσμος), Κατσιποδιού (Δάφνη), και Φάρου (περιοχή Νέας Σμύρνης). Την προηγούμενη μέρα είχε γίνει μπλόκο στο Βύρωνα, στο οποίο είχαν εκτελεστεί 11 άνδρες. Έτσι, υπήρχαν αρκετές υποψίες πως ο Φάρος θα είναι ένας από τους επόμενους στόχους. Η υποψία αυτή ενισχύθηκε από το γεγονός ότι η περιοχή είχε γίνει στόχος ξανά τον Ιανουάριο της ίδιας χρονιάς, όταν σε καταδρομή των δυνάμεων κατοχής είχαν συλληφθεί 17 άνδρες της αντίστασης και είχε σκοτωθεί ο υπεύθυνος της ΕΛΑΣ Σπύρος Αλεβίζος.

Η περιοχή κυκλώθηκε από Γερμανικά στρατεύματα και οι κατακτητές κάλεσαν όλους τους άνδρες ηλικίας από 16 έως 60 ετών να παρουσιαστούν σε διάφορα σημεία μεταξύ των οποίων και η σημερινή πλατεία Φάρου. Συγκεκριμένα, τους καλούσαν σε τρία σημεία: έξω από το εργοστάσιο του Καίσαρη στη Λεωφόρο Συγγρού, έξω από την αρμένικη εκκλησία Άγιος Γρηγόριος και στην πλατεία του Φάρου στη Νέα Σμύρνη. Τελικά συγκεντρώθηκαν πάνω από 1.200 άτομα.

Ο ανθυπασπιστής Γεώργιος Ζαχαρόπουλος, που άνηκε στα Τάγματα Ασφαλείας, διοικούσε την επιχείρηση και έδινε την τελική διαταγή για τις εκτελέσεις. Οι συνεργάτες των κατακτητών διευκόλυναν τους Γερμανούς, χρησιμοποιώντας τους φακέλους της μεταξικής δικτατορίας, ώστε να βρουν τους κομμουνιστές, τους δημοκρατικούς ή τους βενιζελικούς και αντιβασιλικούς πολίτες, που πιθανώς θα είχαν προσχωρήσει στην αντίσταση. Μαζί με τους Ταγματασφαλίτες ο Ζαχαρόπουλος είχε φέρει και καταδότες – κουκουλοφόρους.

Αξίζει να σημειωθεί, ότι την περίοδο εκείνη η Νέα Σμύρνη ήταν ένα προπύργιο μαζικής αντίστασης. Ήδη τα μέλη του ΕΑΜ ξεπερνούσαν τα 1.500 και οι μαχητές του ΕΛΑΣ τους 450, χωρίς να υπολογιστούν οι νέοι της ΕΠΟΝ και τα μέλη της Εθνικής Αλληλεγγύης.

Εκεί, στον Φάρο, με τη βοήθεια των καταδοτών εκτέλεσαν 114 άντρες από διάφορες αντιστασιακές οργανώσεις. Ανάμεσα στους εκτελεσθέντες ήταν -σύμφωνα με διηγήσεις από το βιβλίο του Γιάννη Κυριακίδη «Εθνικοαπελευθερωτικός Αγώνας Νέα Σμύρνη – Φάληρο, 1941-1945»,- και ο Δημήτριος Μπαρούτης, ένας νέος ο οποίος κατάφερε και τράβηξε την κουκούλα ενός καταδότη φωνάζοντας το όνομά του – Θανάσης Μπαξεβανίδης. Τους υπόλοιπους, πάνω από 2.500 άνδρες, τους πήραν όμηρους σε γερμανικά στρατόπεδα. Άφησαν μόνο τους πιο ηλικιωμένους και τους εφήβους κάτω των 16 χρόνων. Όσοι σύρθηκαν αιχμάλωτοι υπέστησαν πολλές κακουχίες πριν επιστρέψουν στην Ελλάδα μετά τον πόλεμο. Πολλοί από αυτούς δεν κατάφεραν να επιζήσουν και πέθαναν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Πηγές

• Δήμος Νέας Σμύρνης
• dafninews.gr
• left.gr
• HlioupoliTimes
• Βικιπαίδεια