Πώς μια απλή βόλτα στο Παλαιό Φάληρο αποκαλύπτει μυστικά μιας άλλης εποχής
Η νότια συγγραφέας Πολύμνια Ρέγκου μας προσκαλεί σε μια διαφορετική βόλτα στο Παλαιό Φάληρο, όπου πίσω από το γαλάζιο της θάλασσας ξεδιπλώνονται άγνωστες ιστορίες – από υδροπλάνα και θρυλικά κέντρα διασκέδασης, μέχρι μνημεία και γωνιές που αντέχουν στον χρόνο.
- 23/08/2025, 10:22
Σχεδόν όλη η Αθήνα περνά από την παραλιακή. Η θάλασσα και ο ουρανός μονοπωλούν το ενδιαφέρον. Περαστικοί οδηγούν ή περπατούν δίπλα στις γραμμές του τραμ, στην περιοχή του Παλαιού Φαλήρου. Ωραία βόλτα! Αθηναϊκή Ριβιέρα. Εδώ κι εκεί ψηλοί φοίνικες. «Φλόριντα», φωνάζει ένας νεαρός. Γονείς σπρώχνουν καρότσια, πιτσιρίκια περπατούν εύθυμα, κρατώντας παγωτό ή καλαμπόκι, ερασιτέχνες αθλητές κάνουν τζόκινγκ. Κανείς όμως δεν κοιτά πραγματικά. Κανείς δε βλέπει ή δεν ξέρει τη ζωή που υπήρχε κάποτε εκεί. Αν όμως σταθείς, αντισταθείς στο ξελόγιασμα του απέραντου γαλάζιου και παρατηρήσεις, θα δεις απομεινάρια άλλων εποχών, περασμένων, μα εξίσου όμορφων.
Πόσοι ξέρουν ότι δίπλα στην παραλία υπήρχε ο πρώτος ζωολογικός κήπος στην Ελλάδα, που όταν έκλεισε άνοιξε το Κρατικό Εργοστάσιο Αεροσκαφών; Φανταστείτε τα όλα αυτά, εκεί που σήμερα βρίσκεται το Γήπεδο Tae Kwon Do και το εμπορικό κέντρο με το κατάστημα γνωστής αλυσίδας παιχνιδιών. Μοναδικό απομεινάρι το γαλάζιο κτίριο, που βρίσκεται εκεί δίπλα, σχεδόν κρυμμένο, και στεγάζει το Μουσείο Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας. Φύλακας ακούραστος, μοιάζει να είναι το πολεμικό αεροπλάνο που στέκει στον εξωτερικό του χώρο και κοιτάζει προς τον ουρανό, ατενίζοντας μια πτήση που δεν θα κάνει ποτέ ξανά.
Πόσοι ξέρουν πως το 1926 στο Φάληρο λειτούργησε ο πρώτος αερολιμένας για υδροπλάνα και μάλιστα με μεγάλη επιτυχία; Με αυτό το υδατοδρόμιο συνδέθηκαν μαγικά τρεις χώρες: Ιταλία, Ελλάδα, Τουρκία με τις αντίστοιχες πόλεις τους Μπρίντζι – Φάληρο -Κωνσταντινούπολη.
Για την Αερολέσχη έχει ακούσει κανείς; Για τον Καμπέρο που υπήρξε ο ιδρυτής της και μας χάρισε τη φήμη του και το όνομά του, για να χαρακτηρίζουμε παράτολμους και λίγο ανισόρροπους ανθρώπους; Πόσοι από τους περαστικούς γνωρίζουν πως ο γενναίος τρελο-Καμπέρος ήταν πασίγνωστος και σεβαστός στην εποχή του; Πως πέταξε με το πρώτο βομβαρδιστικό της Ευρώπης, τον «Δαίδαλο», και κατά τους Βαλκανικούς πολέμους έκαμψε το ηθικό των Τούρκων; Πως έζησε ριψοκίνδυνα όλη του τη ζωή στους αιθέρες αλλά τελικά πέθανε ενώ κοιμόταν στο σπίτι του, από αναθυμιάσεις φωταερίου;
Δυστυχώς δεν άφησαν ίχνη τα υδροπλάνα και η Αερολέσχη. Όμως η ιστορία δεν σταματά εκεί. Η ιστορία δε σταματά πουθενά. Αρκεί να προχωρήσουμε λίγο πιο κάτω με κατεύθυνση προς το Ελληνικό.
Συνήθως το πρώτο που παρατηρεί κανείς είναι το στρογγυλό κτίριο στην ακτή, που χρόνια τώρα μοιάζει να είναι το σύμβολο του δήμου. Πόσοι όμως γνωρίζουν την ιστορία του;
Το όνομα του είναι «Φλοίσβος» και χάρη σε αυτό ονομάστηκε έτσι όλο το πάρκο δίπλα του, καθώς και η όμορφη μαρίνα. Χτίστηκε στα τέλη του 1800 και πάντα αποτελούσε χώρο αναψυχής. Το στρογγυλό του σχήμα, καθώς και η ειδυλλιακή θέση πλάι στο κύμα, το έκαναν να ξεχωρίζει από όλα τα κέντρα διασκέδασης της Αθήνας. Μέχρι το 1968 γνωστοί καλλιτέχνες του πενταγράμμου έδιναν παραστάσεις, και συχνά ήταν δύσκολο να βρεις τραπέζι. Τα επόμενα χρόνια βούλιαξε στην παρακμή. Κακές επιλογές των νέων ιδιοκτητών και ελλιπείς συντηρήσεις το οδήγησαν στην εγκατάλειψη. Και ξαφνικά τη δεκαετία του 1990 ξαναγεννήθηκε! Έγινε το περίφημο Θέατρο-Φλοίσβος κι άρχισε να λειτουργεί ως καφέ το πρωί και ως club το βράδυ. Λίγο αργότερα ήρθε η εποχή των πάρτι τα μεσημέρια της Κυριακής. Η εποχή που το πέταγμα χαρτοπετσέτας και ο ξέφρενος χορός μετά το γεύμα ήταν η απόλυτη τάση. Το Θέατρο-Φλοίσβος ξαναβρήκε την παλιά του αίγλη κι αν δεν είχες γνωστό στο μαγαζί ή αν δεν έκλεινες τραπέζι εβδομάδες πριν, δεν υπήρχε περίπτωση να περάσεις την πόρτα του. Από το 2005, ο χώρος έχει έρθει στα χέρια του δήμου. Λειτουργεί ως Πολιτιστικό κέντρο. Είναι προσωρινά κλειστό, λόγω έργων ανακαίνισης.
Ακριβώς στο απέναντι πεζοδρόμιο, στην πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως, που ασφυκτιά από τα τραπεζοκαθίσματα των καφέ και των ταχυφαγείων, στέκει σιωπηλά, εδώ και χρόνια, ένα μικρό μνημείο. Το σημείο δεν είναι τυχαίο. Εκεί ένας κτηνώδης Αυστριακός αξιωματικός, έξαλλος από την ήττα και την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων από την κατεχόμενη Ελλάδα, σήκωσε το όπλο του και σκότωσε ένα δεκαοχτάχρονο δροσερό κορίτσι, την Ήβη Αθανασιάδου. Το έγκλημά της… έγραφε συνθήματα καλωσορίζοντας τους σύμμαχους.
Διασχίζουμε και πάλι την παραλιακή, περνάμε προσεκτικά πάνω από τις γραμμές του τραμ και βρισκόμαστε πάλι δίπλα στην ακτή. Πιο κάτω μας χαιρετά το επιβλητικό άγαλμα του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Ίσως και να είναι το πιο τυχερό άγαλμα της Αθήνας. Στέκει δίπλα στη θάλασσα αγναντεύοντας μαγικές ανατολές και ηλιοβασιλέματα, κι ας «κοιτά» προς τη μεριά της πόλης.
Καθώς συνεχίζεται η βόλτα μας, ένα ιδιότυπο λιμανάκι με στάσιμα νερά τραβά την προσοχή. Δε φαίνεται να έχει είσοδο κι αναρωτιέται κανείς πως ανανεώνονται τα νερά και ποια η χρησιμότητά του. Η ταλαιπωρημένη κίτρινη ταμπέλα ενημερώνει πως πρόκειται για το Ναυτικό Όμιλο Αλιέων και Ιστιοπλόων Παλαιού Φαλήρου, με έτος ίδρυσης το 1967. Ο λόγος όμως της δημιουργίας του ήταν πιο σημαντικός. Το 1926 ιδρύθηκε ο Αθλητικός Όμιλος Παλαιού Φαλήρου. Αθλητικές εγκαταστάσεις για το πόλο και την κολύμβηση δεν υπήρχαν. Υπήρχε όμως απέραντη θάλασσα και πολύ νερό. Στην αρχή οι αθλητές προπονούνταν στα ανοιχτά. Κύματα όμως και ρεύματα τους δυσκόλευαν. Τότε γεννήθηκε το όμορφο αυτό λιμανάκι και λειτούργησε σαν φυσική πισίνα. Σήμερα στέκεται εγκαταλελειμμένο, αποτελώντας ένα παράξενο αξιοθέατο.
Δίπλα στο λιμανάκι, υπάρχει ένα τεχνητό τσιμεντένιο ακρωτήρι με ένα υπαίθριο θεατράκι και μια μικρή σκηνή. Είναι η θέση Μπάτης. Όμορφο σημείο. Δεξιά και αριστερά του, δύο αμμώδεις παραλίες, που θυμίζουν νησί. Πίσω του η θάλασσα, και πριν τον παραλιακό δρόμο όργανα γυμναστικής που έχει τοποθετήσει ο δήμος. Όσοι γυμνάζονται εκεί (είναι ελευθέρα για όλους), έχουν την καλύτερη θέα της πόλης.
Λίγοι όμως γνωρίζουν πως στο ίδιο σημείο κάποτε έστεκε η περίφημη Catina. Μπορεί το όνομα να μοιάζει λαϊκό στα αφτιά μας, όμως το κτίριο αποτέλεσε για πολλά χρόνια ένα από τα καλύτερα κέντρα διασκέδασης της Αθήνας. Δημιουργός του ο Γεώργιος Παχός, που το ονόμασε έτσι προς τιμήν της συζύγου του. Για σαράντα και πλέον χρόνια, από το 1930 μέχρι τα μέσα του 1970, κόσμος συνέρρεε για να διασκεδάσει, να συμμετάσχει σε χοροεσπερίδες ή αργότερα να γευτεί γλυκά, παγωτό ή καφέ. Κάποιοι υποστηρίζουν πως μια πυρκαγιά οδήγησε στην κατεδάφισή του. Πάντως είναι γεγονός πως οι παλιοί το θυμούνται ακόμη με νοσταλγία.
Η περιπλάνηση δε σταματά. Λίγο πριν φτάσουμε στις εκβολές του ρέματος της Πικροδάφνης, μπορεί να παρατηρήσουμε ένα περίεργο τσιμεντένιο «μπαλκόνι» που έχει θέα στην παραλία και τη θάλασσα. Μπορεί μάλιστα να περπατήσουμε πάνω του, νομίζοντας πως είναι μια κατασκευή για να χαζεύεις τον ορίζοντα. Κοιτάξτε πιο προσεκτικά. Δεν είναι μπαλκόνι. Είναι ένας θάλαμος με πολεμίστρες, οι οποίες φαίνονται μόνο όταν είσαι στην παραλία. Πρόκειται για το παλιό γερμανικό πολυβολείο (μπούνκερ). Κατασκευασμένο από Γερμανούς στην Κατοχή, για άμυνα σε μια πιθανή συμμαχική απόβαση. Δυστυχώς τώρα στέκει καλυμμένο από σκουπίδια, καλάμια και πλαστικές καρέκλες. Εξάλλου, η ομορφιά του σημείου είναι τέτοια που τίποτα άλλο δεν τραβά την προσοχή.
Λίγο πριν το τέλος της βόλτας, μια ευχάριστη έκπληξη. Το παραλιακό ταβερνάκι «Έδεμ». Ο Δημήτριος Ρεμούνδος που το ίδρυσε το 1919, πιθανότατα δε φανταζόταν πως θα άντεχε κάθε δοκιμασία και θα έστεκε ακόμη αλώβητο, εκατό χρόνια μετά. Λειτουργεί ασταμάτητα πάνω από έναν αιώνα, θυμίζοντάς μας πως το παρελθόν μπορεί, κάτω από τις κατάλληλες συνθήκες, να συνυπάρξει με το παρόν και γιατί όχι και με το μέλλον.
