Αντωνία Βλάχου: Οι ηλικίες-ορόσημα στην ανάπτυξη της ομιλίας ενός παιδιού, σύμφωνα με μια έμπειρη λογοθεραπεύτρια
Η Αντωνία Βλάχου, εξειδικευμένη λογοθεραπεύτρια με έδρα την Ηλιούπολη, έχοντας αφοσιωθεί τα τελευταία 13 χρόνια στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων των παιδιών, εξηγεί τη χρησιμότητα και τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η Λογοθεραπεία, πότε και αν πρέπει να απευθυνθούμε σε ειδικό και πώς οι γονείς μπορούμε να βοηθήσουμε την ανάπτυξη του λόγου του παιδιού.
- 02/06/2025
Η διαταραχή λόγου σε παιδιά και ενήλικες μπορεί να οφείλεται σε νευρολογικές, αναπτυξιακές ή λειτουργικές αιτίες. Οι τομείς που εστιάζει η Λογοθεραπεία είναι η επικοινωνία, ο λόγος, η ομιλία, η φώνηση και η κατάποση. Ο άνθρωπος, ως το μοναδικό έλλογο ον, έχει την ικανότητα όχι μόνο να αναγνωρίζει λέξεις και έννοιες, αλλά να μπορεί να επικοινωνεί μέσω ενός κωδικοποιημένου συστήματος σε όλες του τις μορφές, δηλαδή προφορικά και γραπτά ανάλογα την ηλικία του.
Όταν υπάρχει δυσκολία στις δεξιότητες της επικοινωνίας, η κα Αντωνία Βλάχου, ως Λογοθεραπεύτρια αναλαμβάνει την αξιολόγηση, την διαφοροδιάγνωση διαταραχών λόγου και ομιλίας και παρέμβαση αυτών, ενώ επισημαίνει ότι «κάθε παιδί έχει τον δικό του ρυθμό και ανθίζει σαν λουλούδι». Επιπλέον, τονίζει πως «Όσο πιο νωρίς και έγκαιρα γίνεται η αξιολόγηση και η παρέμβαση τόσο το καλύτερο για το παιδί και όλη την οικογένεια!».
Ποια είναι η διαδρομή σας στη Λογοθεραπεία; Υπάρχει προσωπικό στοίχημα μέσα από αυτή τη διαδρομή;
Δραστηριοποιούμαι στον χώρο της ειδικής αγωγής από το 2012, οπότε και έλαβα το πτυχίο μου από το Ανώτατο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πατρών, στο τμήμα Λογοθεραπείας. Έχω παρακολουθήσει πληθώρα επιμορφωτικών σεμιναρίων και εκπαιδεύσεων, όπως αυτό της Σχολικής Ψυχολογίας, καθώς και το Μεταπτυχιακό στις Επιστήμες Αγωγής το 2023 από το ΕΑΠ. Έπειτα δημιούργησα τον δικό μου χώρο στην Ηλιούπολη με αμέριστη αγάπη και ενσυναίσθηση για το αντικείμενό μου και τις οικογένειες που μου εμπιστεύονται ό,τι σημαντικότερο, τα παιδιά τους. Ο ρόλος μου είναι να ακούω τόσο τα παιδιά, όσο και τους γονείς τους, να αξιολογώ, να κατευθύνω σε υπηρεσίες ειδικά σχεδιασμένες για τις ανάγκες του κάθε παιδιού ή να παραπέμπω σε κάποια ειδικότητα (Αναπτυξιολόγο ιατρό, Εργοθεραπευτή, Παιδοψυχολόγο κτλ). Το προσωπικό μου στοίχημα είναι να βοηθώ με τον καλύτερο τρόπο για την επίτευξη των στόχων που θέτουμε, μαζί με την οικογένεια που συνεργάζομαι. Αναφέρω την οικογένεια και όχι μόνο το παιδί, γιατί η παρέμβαση δεν είναι κάτι που ξεκινά και τελειώνει στον χώρο μου, απαιτεί τη συμμετοχή των γονέων.
Ποιος είναι ο σκοπός της Λογοθεραπείας;
Ανεξαρτήτως των διαταραχών λόγου ή ομιλίας η Λογοθεραπεία είναι εκείνη η επιστήμη που θα προσεγγίσει ολιστικά ένα άτομο, είτε πρόκειται για παιδί, είτε για ενήλικα. Πιο συγκεκριμένα εξετάζονται η κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη, οι νοητικές λειτουργίες, η προσαρμογή, η επικοινωνία τόσο σε αντιληπτικό λόγο όσο και σε εκφραστικό λόγο. Επομένως θα μπορούσα να πω ότι σκοπός της Λογοθεραπείας είναι η ανάπτυξη και η βελτίωση της κοινωνικότητας, η ενίσχυση της κοινωνικοποίησης του ατόμου με τους άλλους, η ανάπτυξη της εξωλεκτικής και λεκτικής επικοινωνίας, η καταληπτότητα της ομιλίας, η σωστή χρήση φωνής και η λειτουργική σίτιση. Είτε τα εμπόδια αφορούν στην καθυστέρηση ομιλίας και λόγου, σε αναπτυξιακές γλωσσικές διαταραχές, σε αρθρωτικές διαταραχές, σε μαθησιακές δυσκολίες, είτε σε πιο περίπλοκες διαταραχές, μπορούμε να τις ξεπεράσουμε σωστά θέτοντας μαζί SMART στόχους:
- Συγκεκριμένος (Specific)
- Μετρήσιμος (Measurable)
- Επιτεύξιμος (Achievable)
- Σχετικός (Relevant)
- Χρονικά δεσμευμένος (Time-bound)
Ποιες είναι οι ηλικίες ορόσημα στην ανάπτυξη της ομιλίας ενός παιδιού;
Από τους πρώτους μήνες του μωρού μέχρι τα 6 έτη, το παιδί περνά πολλά διαφορετικά στάδια ανάπτυξης του λόγου, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι όλα τα παιδιά αναπτύσσουν τις γλωσσικές τους δεξιότητες ακριβώς στους ίδιους χρόνους.
Σε γενικό πλαίσιο λοιπόν, θα λέγαμε ότι έως τον 6ο μήνα ζωής, το μωρό αρχικά αντιδρά σε ήχους, αναζητά την πηγή τους, παράγει δικούς του ή μιμείται ήχους. Σταδιακά αρχίζει να «βαβίζει», δηλαδή να επαναλαμβάνει τις πρώτες συλλαβές «μπαμπαμπα», «μαμαμα» ή «ντανταντα». Μέχρι τον πρώτο χρόνο, αναπτύσσει κι άλλο αυτές τις δεξιότητες, κυρίως της μίμησης, αλλά και αντιλαμβάνεται τη σημασία των λέξεων. Καταλαβαίνει απλές οδηγίες, απαντά σε απλές λεκτικές ερωτήσεις, το πιθανότερο είναι να λέει «μαμά» και «μπαμπά» ή να χρησιμοποιεί επιφωνήματα για να εκφραστεί. Μέσα στον επόμενο χρόνο, δηλαδή μέχρι τα 2 έτη, μπορεί να ονομάζει αντικείμενα, προσπαθεί να πει το όνομά του κι αρχίζει να επαναλαμβάνει διάφορες λέξεις, όπου σταδιακά του επιτρέπουν να σχηματίσει προτάσεις 2 ή 3 λέξεων (π.χ. «Θέλω νερό»). Από εκεί και πέρα, κοντά στο 3ο έτος της ηλικίας, ο λόγος είναι καταληπτός περίπου στο 50 έως 75%. Το παιδί μπορεί να παρακολουθήσει απλές ιστορίες, ονομάζει περισσότερα αντικείμενα, κάνει ερωτήσεις, σχηματίζει προτάσεις με περισσότερες λέξεις χρησιμοποιώντας Υποκείμενο-Ρήμα-Αντικείμενο, καθώς και λίγες προθέσεις ή και επιρρήματα (πάνω, κάτω, εκεί).
Η εξέλιξη της ομιλίας είναι εντυπωσιακή στο 4ο έτος πλέον, όπου μπορεί να συνομιλήσει σχεδόν σαν ενήλικας, όσον αφορά τη γραμματική και τη σύνταξη. Πλέον, στις λέξεις έχουν μπει και οι αριθμοί, δίνει πιο σύνθετες απαντήσεις. Μάλιστα, σε αυτή τη φάση, μπορεί να διηγηθεί πώς πέρασε μια ημέρα στο σχολείο, ή να αναπαραστήσει λεκτικά μια ιστορία ή κάτι που του έκανε εντύπωση. Από 5 χρονών, το παιδί είναι σε θέση να ακολουθεί κανόνες τάξης, γενικότερα να ακολουθεί πιο σύνθετες εντολές και όχι μόνο να αναγνωρίζει και να αναπαράγει λέξεις, αλλά να κατανοεί το νόημα, τις έννοιες και τις κατηγοριοποιήσεις, όπως «ίδιο» και «διαφορετικό», ή τα αντίθετα, π.χ. «φως-σκοτάδι». Μέχρι 5 χρονών παράγει σωστά όλα τα φωνήεντα και τα περισσότερα σύμφωνα. Με αυτή την πορεία, φτάνοντας στην Α’ Δημοτικού, στα 6 του χρόνια, αυξάνει συνεχώς το λεξιλόγιό του, χρησιμοποιεί κλίσεις και χρόνους ρημάτων και μιλάει καθαρά, με γραμματικά πλήρεις προτάσεις.
Πότε πρέπει να απευθυνθώ σε Λογοθεραπευτή;
Αρχικά, οι γονείς θα πρέπει να είναι ψύχραιμοι, γιατί όπως είπαμε, οι ηλικίες – ορόσημα αφορούν ένα γενικό πλαίσιο. Εάν ένα τρίχρονο παιδί «τραυλίζει», εάν στα 4 μπερδεύει το «δ» με το «θ» ή εάν στα 5 του δεν λέει καθαρά το «ρ», το πιθανότερο είναι πως δεν υπάρχει κανένας λόγος ανησυχίας, χρειάζεται ίσως λίγο περισσότερο χρόνο. Δίνουμε χρόνο στο παιδί και εάν δεν βλέπουμε βελτίωση, προχωράμε σε μια πρώτη αξιολόγηση σε Λογοθεραπευτή. Συνήθως, οι δάσκαλοι στους παιδικούς σταθμούς – νηπιαγωγεία, είναι οι εκείνοι που παρατηρούν κάποια δυσκολία, επομένως θα το μεταφέρουν στους γονείς. Εάν λοιπόν, η επικοινωνία του παιδιού δεν είναι λειτουργική, δεν μπορεί να εκφράσει τις ανάγκες του μη λεκτικά ή λεκτικά σε ηλικία που αντικειμενικά θα έπρεπε να μπορεί, τότε απευθυνόμαστε στον ειδικό. Μπορεί επίσης να μιλάει, αλλά να δυσκολεύεται να γίνει αντιληπτό από τους άλλους ανθρώπους στον περίγυρο. Σε πιο μεγάλη ηλικία, όταν δυσκολεύεται να αναγνωρίσει τα γράμματα και τα μπερδεύει στην προφορική ή γραπτή του έκφραση, υπάρχει ένδειξη να συμβουλευτείτε ειδικό Λογοθεραπευτή.
Πώς οι γονείς μπορούμε να ενισχύσουμε την ομιλία του παιδιού στο σπίτι;
Η πρώτη και σημαντικότερη αρχή είναι να περνάμε περισσότερο ποιοτικό χρόνο με τα παιδιά μας, κάτι που στη σημερινή ζωή δυστυχώς είναι σχεδόν πολυτέλεια. Τον χρόνο που περνάμε μαζί καλό είναι να μιλάμε και να σχολιάζουμε δραστηριότητες στην καθημερινότητα μας και να κάνουμε διασκεδαστικές δραστηριότητες μαζί. Μιλάμε στα παιδιά μας κανονικά χρησιμοποιώντας σαφείς έννοιες και οδηγίες, αποφεύγοντας μωρουδιακή ομιλία (motherese language).
Όσον αφορά τα βρέφη, παρέχουμε συνέχεια πολλά ερεθίσματα οπτικά, απτικά, ακουστικά (με παιχνίδια αντίστοιχα της ηλικίας τους, τραγούδια κλπ), και χρησιμοποιούμε συνδυαστικά ομιλία και νοήματα, κινήσεις σώματος, προσώπου και χεριών, ώστε να αναπτυχθούν όλες οι δεξιότητες προ-γλωσσικές και μετέπειτα γλωσσικές. Θυμόμαστε ότι η μίμηση είναι η πιο βασική μας δεξιότητα.
Από την ηλικία των 18 μηνών μπορούμε να διαβάζουμε μαζί παραμύθια, να δείχνουμε και να σχολιάζουμε τις εικόνες, να “χτίζουμε” πάνω στις εκφορές των παιδιών προσθέτοντας και άλλες λέξεις πχ
Παιδί: γάτα.
Γονιός: Είναι μια καφέ γάτα!
Όσο αυξάνεται η ηλικία των παιδιών σχολιάζουμε τις δουλειές που κάνουμε στο σπίτι, συμμετέχει και το παιδί μαζί πχ στη μαγειρική, είτε κατονομάζοντας όσα βλέπουμε γύρω μας, ακόμα και μέσα στο αμάξι, κάνουμε εκδρομές πχ σε πάρκα, παραλίες, θέατρα κα.
Παίζουμε μαζί και αφήνουμε χώρο στο παιδί να εμπλακεί και ακολουθούμε εμείς στο παιχνίδι του.
Σιγά σιγά, εμπλουτίζουμε το παθητικό λεξιλόγιο (αντιληπτικό) ενώ συνάμα θα οδηγηθούμε στον εμπλουτισμό του ενεργητικού λεξιλογίου (εκφραστικό). Στα μεγαλύτερα παιδιά, κάνουμε ερωτήσεις ανοιχτού τύπου, ώστε να δώσουμε στο παιδί επιλογές και βήμα να απαντήσει. Χρησιμοποιούμε και το σώμα μας για να εκφράσουμε νοήματα, π.χ. άνοιγμα των χεριών όταν λέμε «μεγάλο». Όσα περισσότερα ερεθίσματα δώσουμε στο παιδί, τόσους τρόπους θα βρει να τα αξιοποιήσει, να τα επεξεργαστεί και να τα συμπεριλάβει στα πράγματα που ξέρει. Όσα περισσότερα ξέρει, τόσες περισσότερες λέξεις και ιστορίες θα μπορεί να πει.
Αναφορικά με τα παιχνίδια και σε όλα όσα παρέχουμε στο παιδί, αποφεύγουμε να είμαστε υπερκαταναλωτικοί. Το μόνο ουσιαστικό που χρειάζονται είναι η αμέριστη αγάπη μας, η αίσθηση ασφάλειας, εμπιστοσύνης καθώς και ενεργής ακρόασης και προσοχής μας.
Όλα αυτά βοηθούν, αλλά δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τον ρόλο και το έργο του Λογοθεραπευτή, εάν τελικά χρειάζεται να παρέμβουμε. Αντιστρόφως, εάν ένα παιδί χρειάζεται παρέμβαση από εμάς, δεν αφήνουμε τους γονείς έξω από το πρόγραμμα! Θα δώσουμε επιπλέον εξατομικευμένες οδηγίες και ασκήσεις στους γονείς, ώστε να δουλεύουμε παράλληλα, στο γραφείο και στο σπίτι, έως ότου, όσες δεξιότητες μαθαίνουμε μαζί να χρησιμοποιηθούν στην αυθόρμητη ομιλία και να γενικευθούν σε οποιοδήποτε περιβάλλον.
Το να δουλεύεις με παιδιά μπορεί να είναι πρόκληση. Είναι συνεργάσιμα στη Λογοθεραπεία συνήθως;
Τα παιδιά συνήθως συνεργάζονται πολύ καλά. Υπάρχουν όμως και παιδιά που δυσκολεύονται αμέσως να προσαρμοστούν λόγω των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν και χρειάζεται παραπάνω χρόνος για να εξοικειωθούν και να χτίσουν την απαραίτητη Θεραπευτική σχέση. Και κάπου εκεί έρχεται το παιχνίδι, ως βασικός και καίριος παράγοντας για την παρέμβαση και την μάθηση.
Μην φαντάζεστε τη Λογοθεραπεία σαν ένα μάθημα σχολείου. Θα υπάρξουν και δραστηριότητες δημιουργικής απασχόλησης, Messy play, Clay play και η αλήθεια είναι ότι, προσωπικά, απολαμβάνω να παίζω μαζί με τα παιδιά! Νιώθω ότι μαθαίνω κι εγώ συνεχώς κάτι από την επαφή μου μαζί τους και μου δίνει πραγματικά αγνή χαρά να παρακολουθώ άλλοτε τα μικρά και άλλοτε τα μεγάλα βήματα που κάνουν. Θαυμάζω και επιβραβεύω την εξέλιξή τους στο ρυθμό που το καθένα τους μπορεί.